Ateşle Oynamak Nadir Bir Sorunun Belirtisi Olabilir: Yangına Karşı Durdurulamayan Tutku — Piromani

Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi Uzman Klinik Psikolog Cumali Aydın, yangın çıkarma dürtüsünün farklı yönlerini ve bu davranışın erken işaretlerini ele alıyor. Piromanlar, yangın çıkarma isteğini kontrol edemeyebiliyorlar ve bu bozukluğun psikiyatride dürtü kontrol bozuklukları sınıfında yer aldığı belirtiliyor. Kesin tanı yalnızca uzmanlar tarafından konur.

Birden çok kez kasıtlı yangın çıkarmak, yangın öncesinde belirgin bir gerginlik veya heyecan yaşamak ve yangın sırasında ya da sonrasında rahatlama veya haz duymak gibi belirtiler, piromaniyi düşündürebilir. Ayrıca yangının maddi çıkar, öç veya ideolojik amaç gibi nedenlerle çıkarmamış olması gerekir. Örneğin, 17 yaşında bir kişinin “içimdeki sıkışma ancak kibriti çaktığımda geçiyor” diyerek maddi kazanç elde etmediği durumlar da piromani şüphesini doğurabilir. Ancak kesin tanı yalnızca uzmanlar tarafından konur.

Travmalar yangın çıkarma riskini artırabilir, ancak her çocuk piromani geliştirmez ifadesiyle, bu davranışın her çocuğu etkileyip etkilemediğini anlatan Aydın, bazı durumlarda yangın çıkarma davranışlarının kaza, çıkar sağlama, öfke veya suç işleme amacıyla olabildiğini belirtiyor. Kundaklama, hukuki bir terim olarak zarar vermeyi hedeflerken piromani tamamen farklı bir tablo sunar: kişi yangın çıkarmanın kendisinden haz alır ve bunun dışında başka bir amacı yoktur.

Araştırmalar, ergenlerde aile içi çatışma, ebeveyn ilgisizliği, yetersiz gözetim ve travmatik yaşantıların yangın çıkarma davranışlarını tetikleyebileceğini gösterse de piromani, bu sorunların yaygın bir sonucu değildir. Travma ve sorunlu aile ortamı riskleri artırsa da her çocuk piromani geliştirmez.

Bu davranışlar piromaniye işaret edebilir Diyarbakır ve benzeri toplum verileri, yangın çıkarma davranışlarının en sık 18–29 yaş arası erkeklerde görüldüğünü gösteriyor. Ancak piromani tanısı nadirdir; kundaklama suçundan hüküm giymiş kişilerin sadece yaklaşık %3’ü bu kriterleri karşılar. Aydın, erken işaretleri şu şekilde özetliyor:

• Ateşe, yangınlara ve itfaiyeye karşı yoğun ilgi
• Küçük çaplı ateşler yakma eğilimi
• Yangın öncesinde huzursuzluk, sonrasında rahatlama hissi
• Yangınları çıkar sağlamak veya mesaj vermek amacıyla kullanmama ihtimali

Aileler ve öğretmenler için uyarı sinyalleri arasında şunlar sayılabilir: gizlice kibrit veya çakmak taşıma, eşyalar arasında yanık kokulu materyaller bulundurma, sık sık küçük ateşler yakma ve yangından sonra “içim ferahladı” gibi ifadeler kullanma.

Tedavinin temeli terapi Piromani için özel bir ilaç bulunmasa da tedavi, özellikle psikoterapi ile mümkün. Bilişsel davranışçı terapi, dürtüyü fark etme ve geciktirme gibi teknikleri içerir; aynı zamanda yangın güvenliği eğitimi de verilir. Aile temelli programlar, çocuk ve ergenleri aileyle birlikte ele alır; multisistemik terapi ise çocuk, aile, okul ve arkadaş çevresiyle bütüncül yaklaşır. Madde veya duygu durum bozukluğu eşlik ediyorsa ilaç tedavisi düşünülebilir; antidepresanlar veya nadiren naltrekson gibi seçenekler vaka bazında değerlendirilir. Tedavi süreci kişiye bağlı olarak değişir; genellikle birkaç aylık yoğun terapi ile sonrasında uzun süreli takip gerekir. Başarı oranı, erken fark edildiğinde ve aile-uzman işbirliği sağlandığında yüksektir.